رله کنترل فاز

رله کنترل فاز از جمله رله‌های کنترلی و نمایشی است که در اکثر تابلوها یکی از المان‌های کنترلی الزامی می‌باشد . همانطور که از اصطلاح روی این رله مشخص است اصلی‌ترین کاربرد و وظیفه این رله کنترل برقراری و کیفیت فازهای مدار است . رله‌های کنترل‌ فاز وسیله حفاظتی مناسبی در مقابل اختلالات شبکه برق هستند که با کنترل و پایش پارامترهای مختلف شبکه و قطع مدار در صورت بروز هرگونه ناهماهنگی و اختلال در این پارامترها از مدار محافظت کرده و خطای رخ داده را نمایش می‌دهند . پارامترهایی از قبیل وصل بودن فازهای ورودی مدار ، جابجایی و توالی فازها ، ولتاژ شبکه ، تقارن ولتاژ در فازها یا به اصطلاح تقارن فازها همگی مواردی هستند که توسط رله کنترل فاز کنترل شده و هرگونه اختلالی در این موارد موجب عملکرد رله کنترل فاز می‌شود و فرمان قطع مدار را صادر می‌کند .

از هر یک از فازهای ورودی مدار یک انشعاب به کنترل فاز گرفته می‌شود . در صورت قطع شدن هر یک از فازها ، رله کنترل فاز عمل کرده و مدار را قطع می‌کند . علاوه بر این در صورت جابجایی فازها نیز فرمان قطع صادر می‌گردد . افزایش یا کاهش بیش از حد مجاز ولتاژ فازها ، عدم تقارن فازها (در سیستم سه فاز وقتی بارهای فازها با هم متقارن نباشند یعنی از دو فاز یا یکی از آنها بیشتر از بقیه جریان یا توان کشیده شود اصطلاحا می‌گوییم که شبکه نامتقارن است) ، هرگونه شوک‌های الکتریکی ناشی از صاعقه و یا قطع و وصل مکرر برق ، دوفاز شدن مدار در سیستم تکفاز عواملی هستند که رله‌های کنترل فاز نسبت به آن‌ها حساس بوده و از مدار در مقابل آنها محافظت می‌کنند .

رله‌های کنترل فاز دارای ترمینال‌هایی برای ورود فازهای مدار به نام‌های L1 , L2 , L3 یا R , S , T هستند . در صورتی که فازها به درستی وصل شده باشند چراغ‌های نشان دهنده مربوط به فازها روشن می‌شوند . در صورت بروز هر گونه خطا در پارامترهایی که قبلا اشاره شد ، مدار قطع شده و چراغ‌های نشانگر خطا که بر روی بدنه رله کنترل فاز تعبیه شده‌اند روشن می‌شوند . هر یک از خطاها دارای چراغ مخصوص خود است تا درصورت بروز خطا ، نوع آن به آسانی قابل تشخیص باشد .

چراغ‌های نشانگر بر روی کنترل فاز عبارتند از :

چراغ AC که به چراغ نشانگر تغذیه معروف است و در صورت اتصال درست فازها این چراغ روشن می‌شود . چراغ REL نشان دهنده قطع یا وصل بودن رله خروجی می‌باشد که اگر خطایی رخ نداده باشد این چراغ روشن و رله وصل است . چراغ F مربوط به خطاهای ولتاژ است که اختلالاتی از قبیل افزایش یا افت ولتاژ از حد مجاز و یا ولتاژ امواج را گزارش می‌دهد . چراغ P خطاهای مربوط به فاز از قبیل جابجایی فاز ، قطع بودن فاز یا هر خطایی در فازهای ورودی را نشان می‌دهد . علاوه بر چراغ‌های نشان‌گر ، پیچ‌های تنظیم حساسیت رله به تقارن فاز که با عبارت یا کد اختصاری Sen یا Sensitivity یا Unbalance یا ∆U یا %U مشخص می‌شوند که به صورت مقادیری با واحد درصد قابل تنظیم هستند نیز بر روی کنترل فاز وجود دارد .

در برخی مدل‌های کنترل فاز پیچ‌هایی برای تنظیم حداکثر ولتاژ مجاز (Over Voltage) ، حداقل ولتاژ مجاز (Under Voltage) و پیچ‌های تنظیم زمان وصل رله پس از رخ دادن خطا و قطع مدار (On Delay) و تنظیم زمان قطع رله پس از رخ دادن خطا (Off Delay) هستند . بسته به سلیقه و سبک شرکت‌های سازنده این رله‌ها علامت‌ها و کدها یا عباراتی که گفته شد ممکن است متفاوت باشد . برخی از مدل‌ها که به سوپر کنترل فاز معروف هستند تمام پیچ و نمایشگرها را داشته و دارای کنتاکت‌های فرمان اضافی جهت اتصالات اضافی به قسمت‌های دیگر مدار هستند . کنتاکت‌های فرمان در این وسیله‌ها شامل کنتاکت شماره 15 به عنوان کنتاکت مشترک یا COM که فاز فرمان ورودی به آن وصل می‌شود و کنتاکت‌های خروجی 16 و  18 هستند . از کنتاکت شماره 18  که به عنوان کنتاکت باز شناخته می‌شود برای اتصال به کنتاکتور یا بار استفاده می‌شود که با استارت مدار وصل شده و بار روشن می‌شود . در صورت بروز خطا و تشخیص بوسیله کنترل فاز ، کنتاکت 18 باز شده و مدار قطع می‌شود و کنترل فاز به حالت اولیه بر می‌گردد و کنتاکت 16 وصل می‌شود . کنتاکت 16 به عنوان کنتاکت بسته مشخص است .

از کنتاکت 16 می‌توان برای وصل به سیستم هشدار مانند آژیرها یا چراغ‌های نشانگر و یا هر سیستم اطلاع رسانی دیگر استفاده کرد که از فاصله دور خطای کنترل فاز قابل تشخیص باشد .در مدل سوپر کنترل فاز کنتاکت‌های فرمان اضافی عبارتند از 25 به عنوان کنتاکت ورودی COM و 26 به عنوان کنتاکت بسته و  28 به عنوان کنتاکت باز .